II wojna światowa 1939
Na cmentarzu parafialnym znajduje się wspólna mogiła żołnierzy polskich poległych na przedpolach Dębego Wielkiego w dniu 13 września 1939 r.
Gdy ucichły już odgłosy walk Wołyńskiej Brygady Kawalerii w dniach 13-14 września, z pola bitwy zwieziono poległych żołnierzy, a część z nich pochowano we wspólnej mogile na cmentarzu w Dębem Wielkim. Już w pierwszą rocznicę bitwy mogiła została uporządkowana, a na niej postawiono duży, brzozowy krzyż. W miejscowym kościele została odprawiona msza żałobna za dusze poległych. Po mszy udano się na cmentarz, gdzie zaciągnięto wartę i złożono wiązanki kwiatów, a kpt. Stanisław Góralczyk (d-ca 103 Bat. Strz.) wygłosił okolicznościowe przemówienie.
W taki sposób obchodzono każdą następną rocznicę, zarówno w okupację jak i w PRL-u. W uroczystościach uczestniczyli organizatorzy, strażacy OSP z Dębego Wielkiego, nauczyciele (Józefa Fiałkowska, Maria Bielawina, Ignacy Osuch), którzy byli jednocześnie żołnierzami AK.
W 20-tą rocznicę bitwy, w roku 1959, staraniem ZBoWiD, społeczeństwa, Gromadzkiej Rady i z dużym zaangażowaniem Jana Majszyka na grobie poległych postawiono pomnik poświęcony przez ks. Kwasiborskiego. Była to rocznica po raz pierwszy obchodzona oficjalnie. Na uroczystości zjechało się wielu uczestników bitwy, rodziny i koledzy poległych. Na pomniku znajdowała się tablica na której wyryto tekst:
„POLEGŁYM ŻOŁNIERZOM 103 SAM. BAT. STRZELCÓW, 205 SAM. BAT. PIECHOTY WOJ. POL. W BITWIE POD DĘBEM WIELKIM W DN. 13-14 WRZEŚNIA 1939 R. W 20-TĄ ROCZNICĘ MIESZKAŃCY DĘBEGO WIELKIEGO I OKOLIC
POR. HINZ FRANCISZEK
PPOR. TRYBULL
PPOR. PORASZKA WŁADYSŁAW
PPOR. WANDTKE ALFONS CHYLEWSKI WACŁAW L – 18
FUCHS OSWALD L- 22
ORLIKOWSKI JAN L-23
SOWA FRANCISZEK L-22
TU SPOCZYWAJĄ PROCHY 24 NIEZNANYCH ŻOŁNIERZY WOŁYŃSKIEJ BRYGADY KAWALERII, POLEGŁYCH W DNIA 13-14 IX 1939 NA POLACH WSI CHOSZCZÓWKA, CYGANKA, RYSIE
w pozycji poziomej
CZEŚĆ
ICH
PAMIĘCI
Po roku 1989, kiedy sytuacja w kraju się zmieniła, nastąpiły także zmiany w sposobie upamiętniania historii Dębego. Szkoła przyjęła nazwę Wołyńskiej Brygady Kawalerii. Młodzież uczestniczy w uroczystościach, spotyka się z uczestnikami bitwy. Historia patrona szkoły kultywowana jest dzięki kolejnym dyrektorom szkoły.
Czynnie uczestniczą w uroczystościach rocznicowych władze gminny. Dzięki funduszom gminnym i dotacjom pana Jerzego Hinza (syna poległego oficera Franciszka Hinza) za kadencji wójta Dariusza Krzewskiego pomnik na cmentarzu otrzymał okładzinę granitową, a mogiła nowe ogrodzenie. Natomiast za kadencji wójt Hanny Wodnickiej wokół pomnika ułożono kostkę granitową. W 2014 roku staraniem wójta Krzysztofa Kalinowskiego dokończono remont pomnika obkładając go płytami granitowymi. W 2019 roku w 80. rocznicę bitwy gmina Dębe Wielkie ufundowała płytę granitową do której przymocowano sfinansowaną przez Muzeum Ziemi Mińskiej pamiątkową plakietę.
Co roku miejscowi proboszczowie odprawiają msze za poległych i modlą się za ich dusze. Przez wiele lat poczty sztandarowe prowadził prezes kombatantów Stanisław Jackiewicz. Przez ostatnie lata uroczystości organizowane są przez wójta Krzysztofa Kalinowskiego i Żandarmerię Wojskową.
Na cmentarzu znajdują się mogiły indywidualne zasłużonych żołnierzy polskich:
Napoleon Bronisław Kosiński – urodzony w 1845 r. Uczestnik Powstania Styczniowego – weteran. Zmarł 2 sierpnia 1922 r. w Aleksandrówce.
Rudolf Fiałkowski z Aleksandrówki. W latach 1912-14 służył w armii austriackiej. Następnie jako ochotnik w 3. pułku wojsk kolejowych II Brygady w stopniu podchorążego (był hallerczykiem). W bitwie pod Rarańczą 15 lutego 1918 roku zostaje wzięty do niewoli. Przebywał w niej w miejscowości Husze do 20 lutego 1918 roku. Od stycznia 1919 roku, do grudnia 1920 roku walczył w oddziale szturmowym pociągu pancernego nr 12 „Kaniów”. 10 lipca 1920 roku, zostaje ranny w oba uda i ramię w boju pod Ossipowiczami. Walczył z Ukraińcami i Rosjanami w Karpatach Wschodnich, na Wołyniu, Polesiu i Białorusi. Mianowany na podporucznika, odznaczony między innymi Krzyżem Niepodległości.
Kazimierz Władysław Tabiszewski z Dębego Wielkiego. Urodzony w 1901 roku. W roku 1918 mając 17 lat wstępuje jako ochotnik do odradzającego się Wojska Polskiego. Służy razem z bratem w 3 pułku ułanów „Dzieci Warszawy”. W listopadzie 1919 roku został odkomenderowany do 23 Kawaleryjskiej Szkoły Podchorążych w Warszawie, a następnie do Szkoły Podchorążych Kawalerii w Przemyślu. Po jej ukończeniu zostaje odkomenderowany do 2 pułku Strzelców Konnych w Pińczowie w stopniu podchorążego. W czerwcu 1920 roku dostaje przydział na front, do Dywizjonu Piechoty gen. Żeligowskiego, gdzie dowodził plutonem liniowym na Wileńszczyźnie. Od 4 lipca 1920 roku, uczestniczy w odwrocie spod Dziwińska do Jabłonny koło Warszawy w ciężkich walkach z przeważającym liczebnie wrogiem. Uczestniczy w kontrofensywie „Cudu nad Wisłą,” w walce pod Radzyminem. Następnie uczestniczy w walkach w rejonie Lwowa z kawalerią Budionnego zakończonych pod Zamościem. Razem z dywizjonem, który przemianowano na II Dywizjon Huzarów Wojsk Litwy Środkowej, przechodzi do Litwy Środkowej i walczy w nim pod dowództwem gen. Żeligowskiego. Po zajęciu Litwy i wyparciu wojsk bolszewickich, zostaje awansowany na podporucznika. Po zakończeniu wojny przechodzi do 23 Pułku Ułanów Grodzieńskich. W czasie II wojny światowej porucznik 1 szwadronu z 7 Pułku Ułanów Lubelskich z Mińska Mazowieckiego.
Władysław Kazimierz Tabiszewski z Dębego Wielkiego. Urodzony 17 grudnia 1893 roku. W 1915 roku wcielony do armii rosyjskiej. Służył w oddziałach inżynieryjnych. Budował drogi i mosty na północnym wschodzie ziem białoruskich, w Bobrujsku, Orszy, Mińsku, Połocku, Witebsku, a w 1918 roku, na południu Besarabii, na pograniczu z Rumunią. W sierpniu 1918 roku, udało mu się powrócić do kraju. 8 listopada 1918 roku, zgłosił się jako ochotnik do 3 pułku ułanów. Od tego dnia brał udział w rozbrajaniu Niemców w Warszawie. W grudniu 1918 roku, wyjechał na front ukraiński. W lipcu 1919 roku, został oddelegowany do kadry do Kalisza. 1 października 1919 roku, jako jedyny żywiciel rodziny został zwolniony z wojska. 4 sierpnia 1920 roku, ponownie został wcielony do Szefostwa Budownictwa Polowego przy Sztabie Generalnym Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego. Na terenie frontu północno – wschodniego zajmował się nadzorem i wykonawstwem obiektów mostowych i drogowych. Znów wrócił do swego budownictwa, ale tym razem pod skrzydłami polskiej armii. Po zakończeniu wojny wrócił do swojego rodzinnego majątku w Dębem Wielkim.
Na cmentarzu znajduje się też kilka odrestaurowanych grobów oraz figur z początku XX w.
