Wojna polsko-bolszewicka 1920
Do fundacji kościoła parafii rzymsko-katolickiej p. w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Dębem Wielkim przy współudziale miejscowych parafian przyczynił się hrabia Marian Starzeński. Budowa trwała od 1905 r. do 1908 r., według planów architekta Józefa Piusa Dziekońskiego. Kościół trzynawowy posiada trzy ołtarze oraz zabytkowe organy. Na wyposażeniu kościoła znajduje się figura Chrystusa ukrzyżowanego z początku XVII w. Obecnie są trzy dzwony: spiżowy, cynowy i stalowy. Trzy dzwony z 1913 r. zabrali Niemcy w czasie I wojny Światowej a dwa z 1925 r. zostały zrabowane w czasie II Wojny Światowej. Parafię erygował biskup Kazimierz Ruszkiewicz wikariusz kapitulny Archidiecezji Warszawskiej dekretem nr 2193 z dnia 9 kwietnia 1913 r. Konsekracji kościoła dokonał biskup Stanisław Gall w dniu 22 sierpnia 1926 r.
Przy kościele znajduje się zabytkowa plebania murowana, wybudowana w latach 1930-1935 staraniem księży proboszczów: Kazimierza Webera i Karola Zdebskiego.
W 1920 r. w czasie wojny polsko-bolszewickiej, po wycofaniu się Rosjan spod Warszawy obsadzili oni Dębe bronią maszynową i piechotą. Po ciężkiej walce żołnierze polscy zdobyli Dębe Wielkie około godz. 14.00. Bolszewicy chcieli zburzyć kościół w Dębem Wielkim, który służył im jako magazyn. Zgromadzili w nim bardzo dużą ilość materiału wybuchowego. Wycofując się podpalili lont. Kościół uratowany został dzięki wielkiej odwadze oficera z baonu manewrowego z Rembertowa. Był nim ppor. Jan Bozowski dowódca 1 plutonu 4 kompanii (I/142), który w ostatniej chwili odciął dopalający się lont, ratując w ten sposób kościół przed zniszczeniem[1].
Na frontonie po prawej stronie wejścia do kościoła znajduje się najstarsza tablica upamiętniająca na terenie Gminy Dębe Wielkie. Dotyczy ona zwycięskiej bitwy stoczonej przez Wojsko Polskie z Rosjanami w dniu 31 marca 1831 r. w czasie Powstania Listopadowego.
Początkowo odsłonięcie i poświęcenie tablicy miało się odbyć 29 listopada 1930 r. o czym świadczą zachowane dokumenty ale z niewiadomych przyczyn nie odbyło się. Uroczystość odsłonięcia i poświęcenia tablicy miała miejsce 29 marca 1931 r. Po mszy świętej polowej odprawionej przed kościołem dowódca 7 pułku ułanów lubelskich z Mińska Mazowieckiego, płk Julian Filipowicz dokonał odsłonięcia tablicy pamiątkowej. Poświęcenia dokonał ks. dziekan Józef Bakalarczyk z Mińska Mazowieckiego. Po złożeniu wieńca i akademii odbyła się defilada wojska i organizacji. Na uroczystość przybył 7 pułk ułanów lubelskich, przedstawiciele władz, seminarium nauczycielskie z Siennicy, seminarium koedukacyjne sejmikowe z Mińska Mazowieckiego, szkoły powszechne, Ochotnicze Straże Pożarne i liczni mieszkańcy Dębego Wielkiego i okolicy.[2]
Na frontonie po lewej stronie wejścia do kościoła znajduje tablica pamiątkowa poświęcona żołnierzom poległym w bitwie pod Dębem Wielkim w 1939 r.
Inicjatorami ufundowania tablicy pamiątkowej byli: Stanisław Krupka – były wojewoda i kpt. Stanisław Góralczyk – dowódca 103 Batalionu Strzelców – jednego z oddziałów Wołyńskiej Brygady Kawalerii walczącej z dwiema dywizjami niemieckimi w dniach 13 i 14 września 1939 roku pod Dębem Wielkim, Choszczówką, Chroślą, Cyganką i Rysiem .
W kruchcie kościoła po lewej stronie znajduje się tablica pamiątkowa ku czci poległych żołnierzy II wojny światowej.
Na tablicy widnieją następujące napisy:
„ŻOŁNIERZOM WOJSKA POLSKIEGO
WOŁYŃSKIEJ BRYGADY KAWALERII W SKŁADZIE:
12 P. UŁ. PODOLSKICH, 19 P. UŁ. WOŁYŃSKICH,
21 P. UŁ. NADWIŚLAŃSKICH, 2 P. STRZ. KONNYCH,
2 DAK, 15 BAT. KONNY, 103 BAON STRZELCÓW,
III/205 PP
POLEGŁYM W BOJU W DNIACH 13, 14 IX 1939 R.
NA PRZEDPOLACH WSI DĘBE WIELKIE.
ARMII KRAJOWEJ OBWODU MIŃSK MAZ. „KAMIEŃ”,
OŚRODEK PUSTELNIK, PODOŚRODEK DĘBE WIELKIE
POLEGŁYM W WALCE Z HITLEROWSKIM NAJEŹDŹCĄ,
ZAMĘCZONYM W OBOZACH I WIĘZIENIACH,
ZAGINIONYM W KRAJU I NA OBCZYŹNIE
W LATACH 1939 – 1945
W 40-TĄ ROCZNICĘ II WOJNY ŚWIATOWEJ
POŚWIĘCAJĄ TOWARZYSZE BRONI
CZEŚĆ NIEUGIĘTYM OBROŃCOM
SUWERENNOŚCI RZECZPOSPOLITEJ.”
Tablica została wmurowana z inicjatywy Jana Majszyka a fundatorem był Stanisław Oleksiak, dyrektor ZZG „Inco”
W kruchcie kościoła po prawej stronie znajduje się tablica upamiętniająca bohaterskiego obrońcę kościoła dębskiego z 1920r.
Na tablicy znajduje się następujący tekst:
„W DNIU 17 SIERPNIA 1920 ROKU
W CZASIE WOJNY POLSKO-SOWIECKIEJ
PPOR. JAN BOZOWSKI
ŻOŁNIERZ WOJSKA POLSKIEGO
Z BATALIONU MANEWROWEGO
URATOWAŁ KOŚCIÓŁ W DĘBEM WIELKIM
PRZED WYSADZENIEM W POWIETRZE
PRZEZ BOLSZEWIKÓW
KAWALER KRZYŻA VIRTUTI MILITARI
I KRZYŻA WALECZNYCH
W 90 ROCZNICĘ
BOHATERSKIEMU OBROŃCY OJCZYZNY
17 SIERPIEŃ 2010”
Inicjatorem jak również projektantem i fundatorem tablicy był Bogdan Kuć.
Uroczystość odsłonięcia i poświęcenia tablicy miała miejsce 16 sierpnia 2010 r. Tablicę poświęcił ks. infułat Jan Byrski.
Na placu przed kościołem po lewej stronie stoi pomnik poświęcony Żandarmerii Wojskowej .
W 15 rocznicę odrodzenia Żandarmerii Wojskowej i jej powrotu do Mińska Mazowieckiego, 10 czerwca 2005 r. odbyła się uroczystość odsłonięcia pomnika upamiętniającego zwycięską szarżę karabinierów (żandarmów) i ich dowódcy w bitwie pod Dębem Wielkim (w Powstaniu Listopadowym). Z placu gdzie postawiono pomnik ruszyła do ataku Żandarmeria Konna.
Pomnik składa się z podstawy z kostki granitowej, w którą są wetknięte lance ułańskie z chorągiewkami. Do nich jest przytwierdzona metalowa tablica, na której widnieje godło, odznaka żandarmerii, charakterystyczny hełm i uzbrojenie żandarma oraz napis:
„PAMIĘCI PODPUŁKOWNIKA
FRANCISZKA SZNAJDEGO
I JEGO KARABINIERÓW KONNYCH ŻANDARMÓW
BOHATERÓW ZWYCIĘSKIEJ SZARŻY
POD DĘBEM WIELKIM
31 MARCA 1831R.
W XV ROCZNICĘ ODRODZENIA
ŻANDARMERII WOJSKOWEJ
ŻANDARMERIA III RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ”
Pomnik postawiono dzięki staraniom Komendy Głównej i jej Komendanta gen. bryg. Bogusława Packa. Uroczystość Święta Żandarmerii i odsłonięcia pomnika zaszczycił między innymi Arcybiskup Sławoj Leszek Głódź, który po odprawieniu mszy św. wraz z księżmi, kapelanami oraz duchownymi innych wyznań poświęcił pomnik. Odsłonięcia dokonali sekretarz stanu Ministerstwa Obrony Narodowej Janusz Zemke, Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej gen. bryg. Bogusław Pacek, Arcybiskup Sławoj Leszek Głódź, Starosta Miński Czesław Mroczek, Wójt Gminy Dębe Wielkie Hanna Wodnicka i Jan Majszyk. Uroczystość zaszczycili także: przedstawiciel prezydenta RP, Wojewody Mazowieckiego, policji wielu krajów, a także wojskowi, generalicja oraz Żandarmi z Mińska Mazowieckiego i z kraju.
Na placu przed kościołem po prawej stronie stoi pomnik Dębski Orzeł Pamięci.
Uroczystość odsłonięcia miała miejsce 27 listopada 2016 r. Rozpoczęła się mszą święta, której przewodniczył abp Henryk Hoser. Następnie przy pomniku w czasie hymnu narodowego na maszt została wciągnięta flaga Polski. Po odczytaniu aktu erekcyjnego odsłonięcia pomnika dokonał Krzysztof Kalinowski – wójt Gminy Dębe Wielkie i ks. prałat Sławomir Żarski – proboszcz parafii w Dębem Wielkim. Aktu poświęcenia pomnika dokonał abp Henryk Hoser. W uroczystości brał udział starosta miński Antonii Jan Tarczyński.
Budowę pomnika ufundowali parafianie Dębego Wielkiego dla upamiętnienia bohaterów, którzy walczyli i polegli pod Dębem Wielkim oraz mieszkańców, którzy żyli na tych ziemiach w 600-letniej historii Dębego Wielkiego oraz dla upamiętnienia ważnych wydarzeń narodowych i kościelnych, które dokonały się w minionym i obecnym roku.
Zwieńczeniem pomnika jest osadzona na cokole gałąź z której wzbija się do lotu biały orzeł w koronie. U podstawy pomnika znajduje się kamienna księga z wykutym tekstem:
„A JEŚLI KOMU DROGA OTWARTA DO NIEBA,
TYM, CO SŁUŻYLI OJCZYŹNIE”
J. KOCHANOWSKI
„MIEJSCOWOŚĆ UŚWIĘCONA
KRWIĄ BOHATERÓW
BITWY POWSTANIA LISTOPADOWEGO
31.03.1831 R.
BITWY WARSZAWSKIEJ „CUDU NAD WISŁĄ”
17.08.1920 R.
BITWY KAMPANII WRZEŚNIOWEJ
13-14.09.1939 R.
NA WIECZNĄ CZEŚĆ PAMIĘCI
NA CHWAŁĘ BOGA I OJCZYZNY
W
600-LECIE DĘBEGO WIELKIEGO
1050 ROCZNICĘ CHRZTU POLSKI
110 ROCZNICĘ ROZPOCZĘCIA BUDOWY ŚWIĄTYNI
60-LECIE JASNOGÓRSKICH ŚLUBÓW NARODU
ROKU JUBILEUSZU MIŁOSIERDZIA BOŻEGO
ROKU ŚWIATOWYCH DNI MŁODZIEŻY W KRAKOWIE
WIZYTY OJCA ŚWIĘTEGO FRANCISZKA W POLSCE
MIESZKAŃCY PARAFII I GMINY DĘBEGO WIELKIEGO 2016 ROK”
Asystę honorową zapewniły Ochotnicze Straże Pożarne z Gminy Dębe Wielkie oraz Pluton Różańcowy parafii św. Piotra i Pawła w Dębem Wielkim.
[1] J. S. Hartman: Zarys historii wojennej formacji polskich 1918-1920, 3 Batalion Strzelców (Batalion Manewrowy) Warszawa 1932, s.9.
[2] Ilustrowany Kuryer Codzienny nr 93 z dnia 3 kwietnia 1931 r.